Dit unieke theeservies bestaat uit een achtkantig theeblad, een theepot en suikerpot met pluimdeksel, een melkkan en twee kopjes.
Het is een van de eerste eierschaalporselein serviezen die Rozenburg maakte, toen zij met de produktie van het, later wereldberoemde, eierschaalporselein begon op 3 maart 1899. Om precies te zijn, dit servies, met werkorder nummer 407, werd door meesterschilder Samuel Schellink en leerling Cornelis Muylwijk, beschilderd op 31 maart 1899. Het was het derde servies dat werd beschilderd en bedoeld voor presentatie op de Wereldtentoonstelling in Parijs die het jaar daarop, in april 1900, van start zou gaan.
De unieke beschildering lijkt sterk geïnspireerd op de Japanse houtsneden van Kuniyoshi en Hokusai.
Het theeblad toont twee drakenstaartvlinders, vliegend over wat lijkt op een waterlandschap, met links aronskelken en akkerwinde aan de rechterkant.
Op het eerste gezicht lijken het twee uitvergrote orchideeën, linksonder en rechtsboven, op het theeblad.
Echter, deze detailfoto van de orchidee linksonder laat ook nog iets anders zien,
namelijk een (gevangen?) draak en een vriendelijk ogende, bebaarde Japanse krijgsheer:
De draak is beter zichtbaar als de foto is gedraaid, zie de linkerfoto hieronder en nog beter als de kleuren omgekeerd zijn,
zie de foto rechtsonder:
Utagawa Kuniyoshi (Japans, 1797-1861). Het gestolen juweel terughalen uit het paleis van de Drakenkoning, The Met New York:
Utagawa Kuniyoshi (1797-1861) De 108 helden van de populaire Suikoden: Saijinki Kwakusei,
Gewapend met een speer op een neerstortend paard, 1827-1830:
De Rozenburg fabriek begon in januari 1899 met het gieten van de eerste porselein biscuit modellen. De eerste stukken die beschilderd werden, waren meteen complete serviezen, bestaande uit 8 delen: een blad, een thee- of koffiepot, suikerpot, melkkan en twee kop en schotels. Daarbij was het voornaamste doel, de Wereldtentoonstelling te Parijs, die op 15 april 1900 van start zou gaan. In publicaties is vooral geschreven over de moeizame aanloop en de problemen van het vinden van de juiste samenstelling van de porseleinklei. Ook waren er flinke problemen met de stoking van het biscuit, een groot deel moest worden afgekeurd vanwege kromtrekken van het biscuit in de oven. Echter, waar weinig over bekend is hoe de schilders van Rozenburg die aanloop hebben ervaren en hoe de uiteindelijk zeer bekende decoraties tot stand kwamen.
Dit servies geeft een belangrijke aanwijzing, een belangrijk inzicht. Opvallend aan de beschildering is het vrije en impressionistische karakter ervan. Vooral het theeblad lijkt beschilderd alsof het op canvas is beschilderd, waarbij valt op te merken dat op (porselein)biscuit niets te corrigeren valt; elke lijn staat!
Er zijn elementen op het theeblad, zoals de uitgespaarde Aronskelken en de uitgespaarde akkerwinde, die later nog terugkomen op het porselein. Maar de vlinders, zo fragiel en impressionistisch weergegeven, die zijn uniek.
De impressie van de haast verborgen draak en Japanse krijgsheer lijken mij meer een grapje en experiment van de schilder Schellink. Dat laat dan ook zien dat er ruimte was om te expirementeren en te zoeken naar wat uiteindelijk dan behoorlijk vastomlijnde, meer Frans-Japanse naturalistische decors zouden worden.
De andere delen van het theeservies zijn op een impressionistische, bijna abstracte manier beschilderd, met kleine en grote
orchideeën en windebloemen op de twee deksels, tussen smalle groene bladranden.
Opvallend is het consequent gebruik van rode lijnen direct naast de gearceerde blauwe delen en lijnen. Het effect
hiervan is dat, op een afstand. de toon, de kleur, visueel meer naar mauve of paars gaat. En de kleur mauve of paars werd bij Rozenburg inderdaad in verschillende tinten gebruikt voor het decoreren van aardewerk. Blijkbaar, bij de eerste stukken porselein, waren de schilders nog onzeker over hoe de verf zich in de oven zou gedragen. En om veilig te zijn werd er kennelijk gekozen voor primaire kleuren, die ook op andere stukken uit deze vroege periode te zien zijn. Ook was dit destijds een nieuwe schildertechniek, die zijn hoogtepunt vond in het Pointillisme en het Divisionisme; bij de eerste werd dat effect bereikt door puntjes van primaire kleuren naast elkaar te zetten en bij de tweede door middel van lijntjes, waarbij, van enige afstand bekeken, het visuele effect van een mengkleur bereikt werd.
Niet veel later in 1899 werden er stukken met paars en mauve tinten beschilderd en vooral vanaf begin 1900 nam het gebruik van die tinten een vlucht. Een mooi voorbeeld daarvan is dit theeblad uit april 1900, wat ook naar de Wereldtentoonstelling in Parijs zou gaan:
Overigens hebben de orchideeën op dit blad een opvallende gelijkenis met de grote orchideeën op het blad uit deze set.
Theepot, model 35p waarvan in totaal slechts 41 exemplaren zijn gemaakt:
Twee zeer zeldzame en tot nu toe onbekende kopjes model 38p waarvan slechts 26 exemplaren zijn gemaakt:
Een andere opmerkelijke overeenkomst met de eerder genoemde Japanse houtsnedes is de beweging, de dynamiek die het decor op dit servies uitstraalt. Het water op het theeblad lijkt te golven, de orchideeën op de serviesdelen lijken te wuiven in de wind en de drakenstaartvlinders zweven boven dat landschap. Het Japonisme druipt er vanaf!
De schilder én aandeelhouder van de Rozenburg Fabriek, Hendrik Willem Mesdag was van grote en belangrijke invloed op de schilders van Rozenburg. Vooral ook omdat Mesdag als kunstverzamelaar, tegen het einde van de 19e eeuw, een omvangrijke verzameling Japanse toegepaste kunst bezat (zie ook: https://www.demesdagcollectie.nl/nl/plan-uw-bezoek/te-zien/geweest/tentoonstelling-mesdag-japan). Een aantal Rozenburg schilders, waaronder Samuel Schellink, zijn daardoor sterk beïnvloed, wat op dit servies geweldig te zien is.
Kopie van het werkorderboek Rozenburg 1899 voor de schilders, werkorder 407 op 31 maart:
Waaruit blijkt dat het theeservies oorspronkelijk bestond uit: één theeblad model 8p, één theepot model 35p, één melkkan model 36p, twee kopjes model 38p, twee schoteltjes model 22p en één suikerpot model 37p
Hieronder een kopie uit de voorraadboeken van Rozenburg, waaruit blijkt dat er tot 31 december 1899 in totaal 5 serviezen als deze, maar dan met een ander decor, beschilderd waren en bestemd voor de ‘Parijsche Tentoonstelling’:
Wereldwijd hebben maar weinig musea een (bijna) complete Rozenburg set in collectie. Er zijn twee Nederlandse musea die een paar van dergelijke sets hebben, het Rijksmuseum Amsterdam en het Kunstmuseum Den Haag. Dit is een bijna complete set, alleen de twee schoteltjes ontbreken.
Na beschildering van dit servies in werkordernummer 407 op 31 maart, zou pas het volgende servies worden beschilderd op 21 april, in werkorder 495. Waarschijnlijk is men destijds tot de conclusie gekomen dat het ‘vrij’ beschilderen van serviezen teveel tijd zou kosten en dus te kostbaar zou worden. De Rozenburg fabriek kende ook een klassieke manier van werken met meesterschilders, schilders, gezellen en leerlingen.
Ook om die reden is het productiever om te werken met ‘vaststaande’ decors en patronen. Dit theeblad, ook model 8p, is uit dat ordernummer 495 van bijna een maand later, en laat al duidelijk meer patroon zien:
Wordt vervolgd!
